Zjawisko wstydu to złożony kompleks problemów pedagogiczno - psychologicznych. Wstyd to pojęcie teoretyczne i osobiste uczucie znane dobrze każdemu z nas.
Wstyd nie był częstym przedmiotem analiz w klasycznej literaturze pedagogiczno - psychologicznej, chociaż o wstydzie napisano już wiele. Obecnie emocja ta przeżywa prawdziwy renesans.
Analizując literaturę pedagogiczno - psychologiczną poświęconą wstydowi, można zauważyć, że istnieje różnorodność ujęć tego zjawiska.
Wśród różnych sposobów ujmowania wstydu wielu autorów nadmienia, że wstyd jest jednym z rodzajów emocji negatywnej obejmującej specyficzne zakłócenia w sferze zachowania się, spostrzegania sytuacji, samoakceptacji i samorealizacji. Poczucie wstydu jest przeżyciem silnie powiązanym z kontaktami i relacjami społecznymi.
Wstyd - to przykre, upokarzające uczucie spowodowane świadomością niewłaściwego, złego, hańbiącego postępowania (własnego), niewłaściwych słów, świadomością własnych lub czyichś braków, błędów zwykle połączone z lękiem przed opinią.
Wstydzimy się ze względu na obecność innych ludzi, którzy są świadkami naszej ułomności, postaw i zachowań. Reakcja wstydu jest w zasadzie konsekwencją „przyłapania na gorącym uczynku", czasami człowiek może się wstydzić sam siebie.
Wstyd oddziałuje ujemnie na kontakty i relacje społeczne. Jest to emocja silnie przeżywana, jeśli mamy świadków „naszego upadku". Obecność innych wzmaga intensywność wstydu. Pojawia się wtedy charakterystyczna refleksja o sobie (nie dam rady, na pewno się skompromituję), niedocenianie własnych kompetencji, niska samoocena, pojawia się tendencja do wycofywania się i bierności.
Ludzie głęboko zawstydzeni oczekują wyśmiania i pogardy od każdego, ponieważ wierzą, że zasługują na potępienie, a jeśli przypadkiem otrzymują pochwałę zamiast krytyki - to zapewne odrzucą pochwałę, jak i chwalącego.
Niektórzy autorzy utożsamiają wstyd z nieśmiałością. G. Judet analizując zakłócenia czynności osób nieśmiałych ujęła nieśmiałość jako nieuzasadniony wstyd.
Nieuzasadniony wstyd - ujmuje się jako specyficzny typ postawy uczuciowej lub jako skłonność do przeżywania lęku w sytuacjach społecznych bądź nawet w momentach oczekiwania na nie. Wstyd przeżywany jest w następstwie wyobrażonego z góry niepowodzenia czy kompromitacji wobec innych. Obecność innych wyzwala w osobach nieśmiałych swoisty wstyd przed negatywną samooceną lub negatywną oceną przez innych.
Nieśmiałość zwana jest też dość często alterfobią, efektem widowni, bądź lękiem interakcyjnym.
Słabszą formą wstydu jest zażenowanie. Jest ono awersyjnym stanem żalu, smutku i rozterki, który powstaje w realnej lub wyobrażonej sytuacji społecznej, gdy ktoś uważa, że inni mają o nim negatywne wrażenie, zagrażające jego publicznej identyfikacji, na której mu zależy.
Niektórzy autorzy nie widzą różnicy między wstydem a zażenowaniem (Borg, Staufenbiel, Scherer), a definiują, sytuację zażenowania w ten sposób: sytuacja, w którą jest zaangażowana osoba, należy do zbioru sytuacji wywołujących w niej zażenowanie - wstyd, tylko wtedy jeżeli system wartości określonej grupy odniesienia jest pogwałcony i to pogwałcenie jest postrzegane przynajmniej przez jednego członka tej grupy odniesienia.
Podobnie jest z zakłopotaniem. Niektórzy autorzy opisują zakłopotanie jako łagodny wariant wstydu (Caroll Izard Lazorus), inni natomiast uznają, że zakłopotanie nie jest wcale synonimem wstydu, jest odrębną emocją, pojawiającą się w całkiem odmiennych sytuacjach. Ich zdaniem, wstyd bywa doznaniem bardziej intensywnym. Zachowanie, które wywołuje poczucie wstydu, może doprowadzić do większego potępienia ze strony innych, czego nie zauważa się w przypadku zakłopotania.
Zakłopotanie bardziej dotyczy niespodziewanych pomyłek, wstyd sugeruje istnienie trwałych wewnętrznych indywidualnych wad.
Nieco inaczej w literaturze pedagogiczno - psychologicznej jest przedstawiony problem winy. Wina jest widziana jako silniejsza, dłużej trwająca emocja, której towarzyszy uczucie popełnienia zła, natomiast wstyd pojawia się w społecznym kontekście i jest związany z wycofywaniem się, pomniejszeniem wartości własnej osoby, niedowartościowaniem i brakiem poczucia sprawstwa. Wina jest emocją nieobecną we wczesnym dzieciństwie, pojawia się dopiero gdy dziecko jest zdolne zrozumieć przekroczenie standardów zachowania.
O. Rank jako jeden z pierwszych sugerował, że wstyd jest emocjonalną reakcją na realizację pewnych różnic, odmienności na tle społecznym. Niespodziewane odkrycie czegoś, czego nie mieliśmy zamiaru ujawnić, a wydaje się nam, że jest widoczne, wywołuje wiele psychicznych i fizjologicznych, uświadomionych reakcji o negatywnym charakterze emocjonalnym dla podmiotu.
Szersze ujęcie wstydu przedstawiają Patricia i Ronald Potter - Efronowie oraz John Bradshaw. Wstyd jest zjawiskiem złożonym. Sam w sobie nie jest niczym złym. Jednak kiedy przekształca się w sposób życia, potrafi zawładnąć tożsamością bez reszty. Wstyd, który przestał być ulotną emocją, a stał się głównym wyznacznikiem tożsamości truje i dehumanizuje. Oznacza totalną życiową porażkę, osoba, która się wstydzi, wierzy, że nie ma prawa do istnienia.
Wstyd jest źródłem wielu złożonych i niepokojących stanów wewnętrznych: depresji, poczucia wyobcowania, braku wiary w siebie, samotności prowadzącej do izolowania się od innych, zjawisk o charakterze paranoidalnym i schizoidalnym, natręctw, głębokiego poczucia niższości, nieadekwatności lub przegranej.
Źródło: http://www.chomikuj.pl/
